SKKN Đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh trong môn Toán - Lớp 1 - Thái Dương Tuyết Hằng

Nội dung text: SKKN Đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh trong môn Toán - Lớp 1 - Thái Dương Tuyết Hằng

1. CHUYÊN ĐỀ TOÁN 1 ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG MÔN TOÁN - LỚP 1 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ: Phương pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh có nghĩa là phải thay đổi cách dạy và cách học. Chuyển cách dạy thụ động, truyền thụ một chiều “đọc-chép”, giáo viên làm trung tâm sang cách dạy lấy học sinh làm trung tâm hay còn được gọi là dạy và học tích cực. Trong cách dạy này học sinh là chủ thể hoạt động, giáo viên là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn, tạo nên sự tương tác tích cực giữa người dạy và người học. Lớp 1 là lớp đầu tiên của bậc tiểu học đóng vai trò hết sức quan trọng vì vậy phương pháp dạy học đối với khối lớp này cần hết sức quan tâm, đặc biệt là môn Toán. Qua nhiều năm tham gia giảng dạy đổi mới phương pháp dạy học “Phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh”, bản thân tôi thấy mỗi học sinh rất hứng thú và rất thích được học theo phương pháp đổi mới này. Tuy nhiên trong khi giảng dạy chúng tôi gặp cũng không ít khó khăn lúng túng về phương pháp làm thế nào để phát huy hết tính tích cực, chủ động của học sinh? Với mong muốn được chia sẻ và học hỏi thêm kinh nghiệm ở đồng nghiệp để chúng tôi thực hiện tốt hơn cho những năm học tới nên chúng tôi mạnh dạn thực hiện chuyên đề “ Đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh”. PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ. A. Nhận thức về phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh. 1. Phương pháp dạy học tích cực là gì? a. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh". Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. b. Thế nào là tính tích cực học tập?
2. Tính tích cực (TTC) là một phẩm chất vốn có của con người, bởi vì để tồn tại và phát triển con người luôn phải chủ động, tích cực cải biến môi trường tự nhiên, cải tạo xã hội. Vì vậy, hình thành và phát triển TTC xã hội là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục. TTC học tập thể hiện qua các cấp độ từ thấp lên cao như: - Bắt chước: gắng sức làm theo mẫu hành động của thầy, của bạn - Tìm tòi: độc lập giải quyết vấn đề nêu ra, tìm kiếm cách giải quyết khác nhau về một số vấn đề - Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới, độc đáo, hữu hiệu. c. Phương pháp dạy học tích cực: Phương pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. d. Mối quan hệ giữa dạy và học, tích cực với dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Dạy học lấy học sinh làm trung tâm còn có một số thuật ngữ tương đương như: dạy học tập trung vào người học, dạy học căn cứ vào người học, dạy học hướng vào người học Các thuật ngữ này có chung một nội hàm là nhấn mạnh hoạt động học và vai trò của học sinh trong quá trình dạy học, khác với cách tiếp cận truyền thống lâu nay là nhấn mạnh hoạt động dạy và vai trò của giáo viên. B. Đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh trong môn Toán lớp 1. I. Nội dung, yêu cầu, kiến thức cơ bản của môn Toán lớp1. Học sinh có kiến thức cơ bản, đơn giản, thiết thực về phép đếm, về các số tự nhiên trong phạm vi 100; về độ dài và đo độ dài trong phạm vi 20cm; về tuần lễ và ngày trong tuần; về đọc đúng giờ trên mặt đồng hồ; về một số hình học( hình vuông, hình tam giác, hình tròn); về bài toán có lời văn. Với mục tiêu cần đạt như trên, xét thực tế tâm lý lứa tuổi cùng nhận thức của học sinh lớp 1, người dạy cần hiểu rằng: Học sinh lớp 1 học toán với khả năng trực quan nhiều. Các em được học những vấn đề thật cơ bản và gần gũi chứ không trừu tượng, tư duy nhiều. II. Đặc điểm tình hình 1. Thuận lợi: - Được sự chỉ đạo sâu sát của BGH nhà trường. - Đồ dùng học tập của HS tương đối đầy đủ. Các em có đầy đủ SGK, vở, bút, Nhà trường luôn quan tâm tới việc đổi mới PPDH ở Tiểu học trong đó có môn Toán lớp 1 2. Khó khăn:
3. - Đa số HS là con em nông dân, công nhân, cha mẹ luôn bận rộn nên ít quan tâm đến việc học tập của các em. - Tâm sinh lí của trẻ đang độ tuổi ăn, tuổi ngủ và thích chơi hơn thích học nên thường xuyên xao nhãng việc học và ghi nhớ kiến thức. - Qua những năm học thực hiện chương trình thay sách lớp 1, chúng tôi thấy còn một số học sinh có kĩ năng thực hành tính, đọc, viết, so sánh các số trong phạm vi 100 còn chậm, giải bài toán có lời văn còn chưa thạo. Với những hạn chế trên chúng tôi tìm ra những biện pháp và các hình thức tổ chức thực hiện để nâng cao chất lượng có hiệu quả cho môn học này. III. Phương pháp thực hiện. Các phương pháp thường được sử dụng trong các tiết học Toán 1: + Phương pháp Trực quan: Là PP giảng dạy dựa trên cơ sở những hình ảnh cụ thể: Hình vẽ, đồ vật và thực tế xung quanh để hình thành kiến thức cho học sinh. Với PP này tôi tổ chức hướng dẫn các em HS hoạt động trực tiếp trên các sự vật cụ thể nhờ vậy HS nắm được chắc kiến thức và kĩ năng tương ứng. Ví dụ: Để HS nắm được cấu tạo số , tôi thường tổ chức hoạt động cho các em tự thao tác trên các đồ vật để tìm ra được số thích hợp. Học sinh tự hành động như vậy, dần dần HS mới biết và thích học hơn. + Phương pháp Thực hành - Luyện tập: Là PPDH thông qua các hoạt động thực hành – luyện tập của HS để giúp các em nắm được các kiến thức và kĩ năng mới. PP này có ưu thế là phát huy được tốt nhất tính độc lập của học sinh. PP này được tôi sử dụng thường xuyên. HS được thực hành , luyện tập liên tục. Thông qua hoạt động này mà HS luyện tập các kiến thức và kĩ năng cần thiết. Tuy nhiên cần chú ý chuẩn bị cho việc thực hành, luyện tập một cách chu đáo; động viên cả lớp hoạt động độc lập, mọi HS đều tự suy nghĩ, tự tìm biện pháp; nhất thiết phải tổng kết hoạt động độc lập của HS, điều chỉnh sai lầm, có sự bổ sung kiến thức cần thiết; các bài tập cần đi từ đơn giản đến phức tạp, cuối cùng nên có những bài tập tổng hợp để mức độ luyện tập được nâng cao dần; cần thay đổi hình thức luyện tập để gây hứng thú học tập cho HS; cần luyện tập nhiều; nhưng số lượng bài tập cần vừa phải, luyện tập ở lớp là chính. + Phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề: Đây cũng là một PPDH phát huy được tính tích cực của HS. Tôi sử dụng PP này khi hình thành kiến thức mới, củng cố rèn luyện kĩ năng Toán và khi vận dụng kiến thức. Ví dụ: Với lớp 1, bài tập dạng dưới đây có tính vấn đề: 2 = 1 + 5 = + 2 + Phương pháp Gợi mở - Vấn đáp: Là phương pháp dạy học không trực tiếp đưa ra kiến thức hoàn chỉnh mà sử dụng hệ thống các câu hỏi để hướng dẫn học sinh
4. suy nghĩ và lần lượt trả lời từng câu hỏi, từng bước dẫn đến kết luận cần thiết, giúp học sinh tự tìm ra kiến thức mới. + Phương pháp Giảng giải - Minh họa: Là phương pháp dùng lời nói để giải thích kiến thức toán kết hợp với phương tiện trực quan để hỗ trợ cho việc giải thích. + Phương pháp Thuyết trình: là phương pháp dùng lời nói để trình bày, phương pháp này được sử dụng chủ yếu để trình bày kiến thức mới, sử dụng trong việc giải toán mẫu hoặc hệ thống hóa kiến thức trong ôn tập chương, phần. + Trò chơi toán học: Là trò chơi, trong đó có chứa một yếu tố Toán học nào đó. Đối với HS lớp 1với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của các em thì trò chơi Toán học là một trong những phương pháp rất quan trọng giúp các em chiếm lĩnh được kiến thức mới. Thực tế cũng cho thấy hình thức tổ chức trò chơi Toán học dễ được HS hưởng ứng tích cực và tham gia. Xét về mục đích phục vụ dạy học nói chung, trò chơi toán học có thể là: + Trò chơi nhằm dẫn dắt, hình thành tri thức mới. + Trò chơi nhằm củng cố kiến thức, luyện tập kỹ năng. + Trò chơi nhằm ôn tập, rèn luyện tư duy trong giờ ngoại khóa. Ví dụ: Sau khi học xong các bài: hình vuông, hình tròn, hình tam giác, tôi tổ chức cho các em chơi trò chơi “ Bịt mắt chọn hình” Mục đích: Luyện kĩ năng luyện dạng hình. Chuẩn bị: 25 hình bằng bìa cứng ( 5 hình vuông, 5 hình tam giác, 5 hình tròn, 5 hình tứ giác không vuông, 5 hình có đường bao cong nhưng không tròn) Cách chơi: 3 HS cùng chơi, đặt tên cho các em lần lượt là: “ Hình vuông, hình tròn, hình tam giác”. Sau khi bị bịt mắt kín, mỗi em phải lấy một hình tương ứng với tên gọi của mình. Nếu em nào chọn sai thì đội đó sẽ thua cuộc. + Phương pháp kiểm tra đánh giá kết quả học tập: Để đánh giá HS tôi sử dụng các hình thức đánh giá (viết, vấn đáp) HS cũng có thể tự đánh giá kết quả học tập của mình, của bạn. Để kiểm tra kiến thức của HS nắm được tôi sử dụng phiếu kiểm tra định kì và thường xuyên. Bài kiểm tra cần ra đề theo đúng trình độ chuẩn, từ dễ dến khó, đủ các dạng bài đại diện cho những nội dung cơ bản của chương trình, dễ chấm điểm và cộng điểm, mọi HS phát triển bình thường đều làm được bài nhưng không dễ dàng đạt điểm 10, phân loại chính xác trình độ HS. Không cho HS làm các bài có nội dung ngoài chương trình Toán 1. Bên cạnh những phương pháp dạy học trên, để vận dụng vào giải toán thì người giáo viên cần vận dụng linh hoạt và kết hợp hài hòa một số hình thức tổ chức dạy học như: - Tổ chức dạy học cá nhân.
5. - Tổ chức dạy học theo nhóm. - Tổ chức dạy học toàn lớp. - Tổ chức dạy học kết hợp vui chơi có liên quan đến nội dung toán học. Để cho giờ học sinh động, học sinh hứng thú và nắm bắt kiến thức một cách nhanh nhất thì ngoài việc vận dụng phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học thì người giáo viên cũng cần phải chuẩn bị đồ dùng học tập hoặc vận dụng công nghệ thông tin vào bài giảng. Trong mỗi tiết học giáo viên phải là người lựa chọn các phương pháp dạy học và hình thức tổ chức dạy học sao cho phù hợp với từng dạng bài, làm sao giúp học sinh phát huy hết khả năng nhận thức của mình. Các em được suy nghĩ, tìm tòi và tự chiếm lĩnh kiến thức. Từ đó các em có thể vận dụng vào. C. Vận dụng vào bài dạy: Toán LUYỆN TẬP I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức – Kĩ năng: Học xong bài này, HS đạt các yêu cầu sau: - Nhận biết được số lượng trong phạm vi 10. Biết đọc, viết các số trong phạm vi 10, thứ tự vị trí của mỗi số trong dãy số từ 0 – 10. - Lập được các nhóm có đến 10 đồ vật. - Nhận dạng và gọi đúng tên hình vuông, hình tròn, hình tam giác, hình chữ nhật. 2. Năng lực: - Thông qua các hoạt động : đếm số lượng nêu số tương ứng hoặc với mỗi số lấy tương ứng số lượng đồ vật. Học sinh có cơ hội được phát triển năng lực giải quyết vấn đề toán học, năng lực giao tiếp toán học. - Thông qua việc tìm quy luật xếp hình đơn giản, liên hệ thực tế tìm những con vật có 2 chân, 4 chân, Học sinh có cơ hội được phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học. 3. Phẩm chất: Hs yêu thích học II. CHUẨN BỊ: - Tranh SGK. Các thẻ số từ 0 – 10 III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY- HỌC CHỦ YẾU: Hoạt động của học sinh Hoạt động của giáo viên A. Hoạt động khởi động. * Trò chơi : Tôi cần, tôi cần. - HS nghe hướng dẫn chơi - Giáo viên hướng dẫn cách chơi: chọn 2-3 đội chơi, mỗi đội 3-5 người chơi. Quản trò nêu yêu cầu. Chẳng hạn: “Tôi cần 3 cái bút chì”. Nhóm nào lấy đủ 3 chiếc bút chì nhanh nhất được 2 điểm. Nhóm nào được 10 điểm trước sẽ thắng cuộc. - GV cho học sinh chơi thử.
6. - HS chơi thử. - GV cho học sinh chơi - HS chơi B. Hoạt động thực hành luyện tập. *MT: Nhận biết được số lượng trong phạm vi 10. Biết đọc, viết các số trong phạm vi 10, thứ tự vị trí của mỗi số trong dãy số từ 0 – 10. *PP: thực hành, trò chơi, hỏi đáp. *HT: cá nhân, nhóm, lớp Bài 1. Mỗi chậu có mấy bông hoa? - 2-3 học sinh nhắc lại yêu cầu bài - GV nêu yêu cầu bài tập - HS đếm số bông hoa và trả lời - GV cho học sinh làm việc cá nhân. + Chậu hoa mầu hồng có 10 bông hoa. + Chậu hoa mầu xanh có 9 bông hoa. + Chậu hoa mầu vàng không có bông hoa nào. - Một vài HS lên chia sẻ. - Gọi HS lên chia sẻ trước lớp. - HS đánh giá sự chia sẻ của các bạn. Nhận xét, tuyên dương Bài 2. Trò chơi “Lấy cho đủ số hình” - 2-3 học sinh nhắc lại yêu cầu. - GV nêu yêu cầu bài tập - Lắng nghe - GV hướng dẫn HS cách chơi: Chia lớp thành các nhóm 4. 2 bạn lấy ra 2 số trong phạm vi 10, 2 bạn còn lại lấy ra số đồ vật tương ứng có trong bộ đồ dùng học toán. Sau đó đổi vai. Bạn nào làm nhanh và đúng bạn đó chiến thắng. - GV cho học sinh chơi theo nhóm bốn - HS chơi trong vòng 5 phút - GV cho HS lần lượt lên chia sẻ kết quả - HS báo cáo kết quả làm việc. - GV cùng HS nhận xét tuyên dương Bài 3. Số ? - 2-3 học sinh nhắc lại yêu cầu - GV nêu yêu cầu bài tập - HS tìm quy luật rồi điền các số còn thiếu - GV cho học sinh làm bài cá nhân vào ô trống. - HS đọc - GV tổ chức cho học sinh đọc các số trong bài - GV cùng HS nhận xét tuyên dương C. Hoạt động vận dụng *MT: Lập được các nhóm có đến 10 đồ vật. Nhận dạng và gọi đúng tên hình vuông, hình tròn, hình tam giác, hình chữ nhật *PP: thực hành, trò chơi, hỏi đáp. *HT: cá nhân, nhóm, lớp Bài 4. Đếm số chân của mỗi con vật sau. - 2-3 học sinh nhắc lại yêu cầu - GV nêu yêu cầu bài tập - GV cho học sinh chơi trò chơi: Đố bạn - HS lắng nghe - GV phổ biến luật chơi: Một bạn lên chỉ
7. vào hình các con vật chỉ định 1 bạn bất kì nói số chân của con vật đó. - HS quan sát và kể số chân con vật được - GV cho HS chơi thử chỉ định - GV cho HS chơi - GV cùng HS nhận xét. Bài 3. Tìm hình phù hợp. - 2-3 học sinh nhắc lại yêu cầu - GV nêu yêu cầu bài tập - HS tìm quy luật rồi xác định hình phù họp - GV cho học sinh làm bài cá nhân vào ô trống. - HS nêu kết quả a. Tam giác màu đỏ - GV tổ chức cho học sinh lên báo cáo kết b. hình chữ nhật màu quả xanh, hình chữ nhật màu vàng - GV cùng HS nhận xét tuyên dương D. Hoạt động nối tiếp Hs nêu theo suy nghĩ - Bài học hôm nay, em biết thêm điều gì? - Từ ngữ toán học nào em cần chú ý? Dặn dò:Về nhà em cùng người thân tìm thêm các ví dụ có số 10 trong cuộc sống để hôm sau chia sẻ với các bạn. PHẦN III: KẾT LUẬN. Trên đây là toàn bộ những nội dung, phương pháp, những việc cần làm của GV đang trực tiếp giảng dạy. Qua việc vận dụng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo trong học tập của HS ở môn Toán – Lớp 1 giúp các em học tập tích cực sôi nổi hơn, học sinh tự tìm tòi và khám phá kiến thức bài học, giúp cho giờ học đạt hiệu quả hơn, tránh sự gò bó, áp đặt. Các em nắm bài sâu hơn, giờ học nhẹ nhàng thoải mái, học sinh hiểu bài kĩ hơn. Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến góp ý của các bạn đồng nghiệp để chuyên đề của chúng tôi được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn. XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG NGƯỜI VIẾT HT Lưu Trí Dũng Thái Dương Tuyết Hằng